Nadrzędnym zadaniem Rzecznika Praw Pacjenta jest dbanie o to, aby prawa pacjentów były należycie przestrzegane przez podmioty udzielające świadczeń medycznych,
tj. lekarzy, przychodnie, szpitale. Celem Rzecznika Praw Pacjenta jest zapewnienie wszystkim pacjentom poczucia maksymalnego bezpieczeństwa oraz komfortu w trakcie leczenia. Co istotne, Rzecznika Praw Pacjenta nie należy mylić z osobą pełniącą funkcję pełnomocnika do spraw praw pacjenta w szpitalu, bowiem taka osoba jest bezpośrednim podwładnym dyrektora szpitala, który ją zatrudnia.
Rzecznik Praw Pacjenta jest organem administracji rządowej, wykonującym swoje zadania przy pomocy Biura Rzecznika Praw Pacjenta zlokalizowanego w Warszawie przy ul. Płockiej 11/13. Zasadniczo Biuro Rzecznika Praw Pacjenta nie posiada oddziałów terenowych, ale jest jeden wyjątek- Rzecznicy Praw Pacjenta Szpitala Psychiatrycznego.
Do zakresu działania Rzecznika Praw Pacjenta należą zadania wskazane w art. 47 ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta. Wśród nich, najistotniejszą rolę odgrywa:
Dodatkowo, w związku ze zlikwidowaniem wojewódzkich komisji ds. orzekania
o zdarzeniach medycznych, od 1 lipca 2024 r. Rzecznik Praw Pacjenta przejmuje postępowania, które toczyły się przed komisjami a które nie zostały zakończone do dnia 30 czerwca 2024 r.
Ustawa o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta szczegółowo reguluje sytuacje,
w których pacjenci mogą skorzystać z pomocy Rzecznika Praw Pacjenta. Pacjent ma prawo do zgłoszenia sprzeciwu wobec opinii albo orzeczenia lekarza do Komisji Lekarskiej działającej przy Rzeczniku Praw Pacjenta za jego pośrednictwem. Ponadto do Rzecznika Praw Pacjenta należy zgłosić się w sytuacji, w której doszło bądź uważamy, że doszło do naruszenia praw pacjenta.
Oczywiście, Rzecznik Praw Pacjenta uprawniony jest do udziału w toczącym się postępowaniu lub żądać wszczęcia postępowania w sprawach cywilnych dotyczących naruszenia praw pacjenta. W sytuacji przystąpienia Rzecznika Praw Pacjenta do postepowania, bierze on w nim udział na prawach przysługujących prokuratorowi. Istotnym jest to, że Rzecznik może podjąć takie działania zarówno z urzędu, jak i na wniosek strony.